Nhật Chiêu - viết như là thở

INRASARA

TTO - “Chiều hôm ấy, gió thổi mạnh qua làng…”Nhật Chiêu bắt đầu truyện đầu tiên như thế. Như muôn ngàn truyện (cổ điển hay hiện đại) khác chúng ta từng bắt gặp, đã xảy ra và sẽ được viết.

(Đọc Mưa mặt nạ, tập truyện ngắn của Nhật Chiêu, NXB Văn nghệ)

bắt đầu truyện đầu tiên như thế. Như muôn ngàn truyện (cổ điển hay hiện đại) khác chúng ta từng bắt gặp, đã xảy ra và sẽ được viết.

Nhưng lạ, ở đây không có các tình tiết hấp dẫn hòng lôi cuốn người đọc, không có chuyện tình làm ta xúc động đến ứa nước mắt, cả thuyết thoại dông dài về hiện thực xã hội cũng không. Mà là: “bầu trời liên tục đổi mặt nạ của mình”. Sau đó “là một trận mưa mặt nạ”, “dân làng tranh nhau nhặt mặt nạ”, con người mua bán trao đổi mặt nạ”…

Nhưng người nhặt mặt nạ hay mặt nạ nhặt người? Tại sao cả truyện ngắn mười bốn trang chỉ gồm toàn dấu phẩy mà chẳng xuất hiện dấu chấm nào (“Mưa mặt nạ”)? Có khi nó còn không cả dấu phẩy nữa (“Tiếng kêu”). Sao sau mỗi câu hỏi vẫn cứ vắng mặt dấu hỏi? Có hỏi Nhật Chiêu tại sao như thế, tác giả cũng không trả lời được. Bởi, anh không biết.

“KHÔNG BIẾT” viết hoa chấm hết luôn truyện Mưa mặt nạ!

Hậu hiện đại bất tín nhận thức về một thế giới hỗn mang, một hiện thực thậm phồn (hyper-reality). Ta không biết chắc thế giới, đã đành. Ta cũng chẳng biết chắc ta, suy nghĩ hay hành động thường nhật của ta. “Trăng là mặt nạ của hồ ư, hay hồ chính là mặt nạ”? Trang Châu nằm mơ hóa bướm hay bướm chính là Trang Châu? Hiện thực là thực hay nó chỉ là giấc mơ hóa hiện thực. Đâu là ranh giới cách ngăn giữa ảo và thực? Người và ma? Văn chương và cuộc đời? Hành vi của bạn mỗi ngày do bạn chủ động hay nó sinh từ bao xung động ở mạch ngầm mơ hồ nào đó?

Hư hư thực thực, nỗi song trùng đó lặp lại nơi truyện Cánh bèo. “Nó giả giọng anh”, “đúng là giọng anh”; “y khá giống tôi về ngoại hình”, hay “nó là hồn ma đeo mặt nạ”… Đột ngột nó ló mặt ra quấy nhiễu ông. Lạ, nó chính là ông, một ông “khác”. Một khác này, trong rất nhiều tình huống bất ngờ, có hành động, lời nói lạ lẫm, không lường trước được.

Bởi song hành với ý thức, ở bề sâu con người còn hiện diện vô thức và tiềm thức tác động ngấm ngầm lên cuộc sống họ; bên cạnh giấc thức, chúng ta còn giấc mộng lặp đi lặp lại đến ám ảnh!

Nên, chớ cho rằng kẻ - ý thức là tâm điểm của mọi hành động con người. Cả trong văn chương cũng thế, người - kẻ chưa hẳn là nhân vật trung tâm điển hình quanh và qua nó các biến cố xảy ra! Trong truyện Tiếng kêu, “tiếng kêu” là nhân vật chính: “tiếng kêu lại đến”, “tiếng kêu rụt rè bơ vơ hiu hắt”, “tiếng kêu vang lên”…

Cũng vậy, “chiếc lồng” đã ngang nhiên trở thành ”nhân vật” chính trong Chim đã gọi tôi. Chiếc lồng ra đi, chiếc lồng bay, chiếc lồng nói, chiếc lồng nhìn sững… Nhưng cả chiếc lồng cũng không giành phần trung tâm. Ở đó còn có “tôi”, họa sĩ, nhà thơ, chim, Kafka, một câu thơ của Bonnefoy… tất cả cùng đề huề có mặt. Làm cuộc giải trung tâm cấp tập, lí thú!

Nhưng để làm gì, lối viết ấy? Nó có gây hiệu quả nghệ thuật nào không hay nó chỉ là trò chơi kĩ thuật đơn thuần? Như Nhật Chiêu nói “Văn chương là trò chơi. Chơi không với một ý đồ nào: vô cầu và vô tâm. Chỉ như thế văn chương mới không là nghiệp chướng”. (Trả lời phỏng vấn tạp chí Văn hóa Phật giáo, số 30.2007).

Không là nghiệp chướng và vô ngại. Vô ngại giữa rất nhiều điểm nhìn, giữa thể loại văn xuôi với thi ca, là cái lạ giữa các cái lạ của Mưa mặt nạ. Còn nó lạ thế nào, chúng tôi xin mời người đọc đến với Mưa mặt nạ để tự khám phá.

Bởi chỉ khi không còn tồn tại rào cản nào về điểm nhìn và thể loại, kẻ sáng tạo mới có thể viết như là thở. Và sống trên mặt đất như là cư ngụ tại nhà.