Đài BBC ngày 9-8 dẫn nguồn tin Cơ quan Hàng không Vũ trụ Mỹ (NASA) cho hay phi hành gia Jim Lovell qua đời hôm 7-8 tại Lake Forest, bang Illinois.

NASA gọi ông là “người đã biến một thảm họa tiềm tàng thành thành công” và ca ngợi ông đã “truyền cảm hứng cho hàng triệu người”.

Từ cậu bé mê tên lửa đến thành viên nhóm tinh hoa

Ông James Arthur Lovell Jr., sinh năm 1928 tại bang Wisconsin (Mỹ). Cha mất khi ông mới 5 tuổi, mẹ làm việc cật lực để nuôi con. Từ nhỏ Lovell đã say mê máy bay và tên lửa. Ở tuổi 16, ông từng tự chế một quả tên lửa bằng thuốc súng và suýt bị nổ tung, nhưng niềm đam mê khám phá không gian chỉ càng lớn thêm.

Không đủ tiền vào đại học, ông chọn gia nhập Hải quân Mỹ, vừa được tài trợ học tập vừa huấn luyện phi công tiêm kích. 

Năm 1952, ngay sau lễ tốt nghiệp Học viện Hải quân, ông kết hôn với bạn gái thời trung học Marilyn Gerlach. Họ bên nhau hơn 70 năm cho đến khi bà Marilyn qua đời năm 2023.

Ông Lovell từng trượt đợt tuyển phi hành gia đầu tiên của NASA năm 1958 vì vấn đề gan, nhưng bốn năm sau, ông được chọn vào nhóm “New Nine” - lực lượng tinh nhuệ gồm những cái tên huyền thoại như Neil Armstrong và John Young - để thực hiện mục tiêu đưa người Mỹ lên Mặt trăng.

Ông tham gia hai sứ mệnh Gemini: Gemini 7 (1965) thiết lập kỷ lục 14 ngày trên quỹ đạo và Gemini 12 (1966) cùng Buzz Aldrin chứng minh khả năng làm việc ngoài không gian.

Năm 1968, ông cùng Frank Borman và William Anders thực hiện Apollo 8 - chuyến bay đầu tiên rời quỹ đạo Trái đất và bay vòng quanh Mặt trăng.

Trong đêm Giáng sinh, ba phi hành gia đã ghi lại bức ảnh “Earthrise” (tạm dịch: Trái đất mọc) - hình ảnh Trái đất xanh biếc, mong manh giữa khoảng không đen thẳm - và đọc Sách Sáng Thế cho hàng triệu khán giả toàn cầu.

Khoảnh khắc ấy đã trở thành biểu tượng đoàn kết của nhân loại giữa bối cảnh chiến tranh và bất ổn khi đó.

Sứ mệnh lịch sử

Trong đó, đấu ấn lớn nhất trong sự nghiệp của ông Lovell phải kể đến Apollo 13 cùng hai đồng đội Jack Swigert và Fred Haise.

Ông được nhớ đến như người đã “biến một thảm họa tiềm tàng thành thành công”. Khi tàu vũ trụ cách Trái đất 200.000 dặm, một bình oxy phát nổ khiến tàu mất điện và nguồn sống, dẫn đến vụ hạ cánh xuống Mặt trăng buộc phải hủy bỏ.

Bằng sự bình tĩnh và phối hợp với mặt đất, ông và đồng đội đã chống chọi với giá lạnh, thiếu nước và thực phẩm, đồng thời tính toán đường quay về an toàn trong mô đun Mặt trăng Aquarius - vốn không được thiết kế để quay về Trái đất và chỉ đủ duy trì sự sống tạm thời.

Khi con tàu tái nhập khí quyển, hàng triệu người nín thở theo dõi. Khoảng lặng vô tuyến kéo dài hơn bình thường khiến nhiều người lo sợ điều tồi tệ nhất. Cho đến khi giọng của phi hành gia Swigert vang lên, tiếp đó là cảnh dù bung và con tàu đáp xuống Thái Bình Dương an toàn, cả thế giới vỡ òa.

Khoảnh khắc này đã trở thành biểu tượng trong lịch sử khám phá không gian, trở thành thất bại vĩ đại nhất của NASA.

Sau ánh hào quang

Ông Lovell giải ngũ vào năm 1973 với cấp bậc thuyền trưởng, sau đó làm kinh doanh, diễn thuyết và viết sách. Hồi ký “Lost Moon: The Perilous Voyage of Apollo 13” của ông được chuyển thể thành phim Apollo 13 (1995) với Tom Hanks thủ vai ông.

Trong một cảnh cameo, ông Lovell kiên quyết mặc bộ quân phục thuyền trưởng thật của mình thay vì đóng giả đô đốc và khẳng định: “Tôi giải ngũ với cấp bậc thuyền trưởng, và tôi sẽ mãi là thuyền trưởng”.

Đến ngày 7-8 vừa qua (giờ Mỹ), phi hành gia huyền thoại Jim Lovell đã ra đi nhưng di sản ông để lại là vô giá. Đó là lòng dũng cảm, sự điềm tĩnh và cả những khoảnh khắc đưa cả thế giới xích lại gần nhau - dù ở cách Trái đất hàng trăm ngàn dặm.

Cột mốc đáng nhớ của phi hành gia NASA ở tuổi 70

Trong suốt sứ mệnh 220 ngày trên không gian, phi hành gia Don Pettit và các đồng nghiệp Nga đã quay quanh Trái đất 3.520 lần trên hành trình dài 150 triệu km.